Het begin van scheepswerf Jan & Kees Smit ligt in 1847. Jan Smit (1779-1869) de vader van Jan en Kees had een werf in de Kinderdijk. In 1847 besloot hij te gaan rentenieren. Hij had de buit binnen omdat hij nogal succesvol gespeculeerd had met Portugese effecten. Zoon Jan (geboren op 30-1-1824 in Alblasserdam) was toen 22 jaar en Kornelis (Kees, geboren op 3-2-1826 in Alblasserdam) 20 jaar oud. Ze hadden praktische werkervaring opgedaan op de scheepswerf van Van Duyvendijk in Lekkerkerk. Daar hadden ze de kneepjes van het vak geleerd. Zij besloten in 1847 onder hun eigen naam de zaak van hun vader voort te zetten.

Dat ging niet vanzelf. Eigenlijk moesten ze van de grond af aan beginnen. Voor het terrein en de opstallen moesten ze huur betalen aan hun vader. Voor het startkapitaal leenden ze van hun pa 21000 gulden. Van twee zwagers leenden ze 5000 gulden en zelf hadden ze ieder f 440,=. Het eerste jaar begonnen ze met 12 mensen in dienst. Jan trouwde in hetzelfde jaar 1847 met Johanna Maria de Jager (1824-1892). Zij kregen 3 kinderen waarvan alleen de oudste, Hendrik (1848-1912) hem overleefde. Kornelis, die altijd Kees genoemd werd trouwde 2 jaar later in 1849 met Geertruida Gerarda Aalbers (1831-1909, 2 keer naamgeefster van een schip van Pieter!). Zij kregen 12 kinderen waarvan de helft jong stierf.. Hun oudste dochter was Anna Aleida (1857-1945, naamgeefster van een schip van Pieter!). Er volgden jaren van keihard werken door de broers en hun personeel, zuinig leven en tamelijk succesvol zijn. Door de bouw van zeezeilschepen, raderboten en kleine vaartuigen kreeg de werf steeds meer bekendheid. Ook werd er reparatiewerk op de werf verricht en fabriceerden ze allerlei toeleveringsproducten zoals masten en waterketels en ander plaatwerk. De capaciteit van de werf moest op een gegeven moment vergroot worden..

Na veel overleg werd besloten een tweede werf te starten. Daartoe kochten zij een stuk grond aan de overkant van de Lek, in Krimpen aan de Lek. Daar lagen buitendijks enkele percelen die voor het doel van de Smitten heel geschikt waren. Deze percelen waren eigendom van de boeren De Jong en Dogterom. In september 1853 kochten Jan en Kees Smit voor f 7675,95 deze percelen aan de Lek. Aannemer Kraayeveld uit Sliedrecht moest het braakliggende terrein bouwrijp gaan maken. Een jaar later, in 1854, werd het terrein door het bedrijf opgeleverd en kon de scheepswerf J&K Smit Krimpen aan de Lek van start! Met 6 man personeel en een loodsje voor de gereedschappen en materialen van 13 bij 10 meter begonnen ze, dus vrij bescheiden. Jan bleef de werf aan de Kinderdijk beheren en Kees zwaaide de scepter over de Krimpense werf. Hij verhuisde in 1861 naar het werfterrein en liet daar een práchtig huis bouwen. Gelukkig staat dat huis er nog steeds, het is zelfs in volle glorie gerestaureerd een aantal jaren geleden.

In het NRC van juni en juli 1854 stonden 2 typerende berichtjes: “Krimpen aan de Lek, 28 juni. Men verneemt dat alhier, bij de reeds bestaande, spoedig weder een nieuwe scheepstimmerwerf zal opgericht worden. Ook bij het Slikkerveer spreekt men van twee nieuwe werven, waarvoor de grond reeds zou zijn aangekocht. De drukte op de werven in deze streken is waarlijk opmerkenswaardig.”  “Krimpen aan de Lek, 6 juli. Voor veertien dagen schreef men van hier, dat er weder een nieuwe scheepstimmerwerf zou opgericht worden. Aan deze werf zijn nu reeds 60 (?) mensen bezig. Maar behalve deze werf zal er misschien binnen korte tijd nog een opgericht worden. Enige Engelse ondernemers zijn met de heer P. alhier in onderhandeling over de aankoop van een stuk weiland, ten einde daarop de werf op te richten. Zij hebben reeds NLG 5000 winst geboden. Met zekerheid kan men echter nog niet zeggen, of de heer P. tot de verkoop dier gronden al dan niet besloten heeft.” Ik geloof niet dat die werven er gekomen zijn.. En wie “de heer P.” is? Het was wel de tijd waarin er vreselijk veel schepen gebouwd werden, zodanig dat er al spoedig meer “ruim als lading” was..

De eerste order op de Krimpense werf was een grote reparatie aan de driemastbark “Padang”. De “Padang” was in 1838 gebouwd op de werf van Cornelis Smit in Alblasserdam voor rekening van rederij Minderop en Van Heel te Rotterdam. De eerste kapitein op dit schip was J. Parlevliet, van 1838 tot 1845. De bark mat 602 ton en was ook ingericht voor het vervoeren van passagiers. Het schip kreeg bekendheid door een snelle uitreis van Holland naar Boston in 39 dagen.

Omdat de werf in die tijd nog heel eenvoudig was uitgerust nam die reparatie veel tijd in beslag. Na een jaar werd het schip naar een gegraven droogdok in Slikkerveer gesleept. Daar werd het onder de waterlijn gekalefaat en gekoperd. Het vakmanschap van de gebroeders Smit werd op de eerste reis van de “Padang” na deze grote reparatie meteen al getest.. Onderweg naar Batavia kwam het schip in een hevige storm terecht en verloor de halve voormast, de voorsteng en de bramstengen. Kapitein op die reis was A.A. van der Linden. Hij schreef: “.. daar wij onophoudelijk zulke zware, hooglopende zeeën hadden, dat er aan opbrengen niet te denken viel. Maar ondanks deze tegenspoed bereikte de “Padang” al na 95 dagen zijn bestemming, terwijl het schip volledig hecht en waterdicht was gebleven”. Dus dat was wel een kompliment voor Jan en Kees Smit! Jarenlang heette de werf “Padang”, vernoemd naar het schip van deze eerste opdracht. Vanaf 1884 liet Pieter van der Hoog al zijn schepen bouwen op de werf van Jan & Kees Smit! Het begon met de bouw van de “Krimpen aan de Lek”. Het schip werd naar hun gezamenlijke woonplaats genoemd.  Daarna de “Anna Aleida” (vernoemd naar de dochter van Kees Smit..).

Het bijzonderst was de bouw van de twee viermastbarken “Jeannette Francoise” in 1892 en de “Geertruida Gerarda” in 1902. Zie de pagina’s over de betreffende schepen.

Kees Smit en Pieter van der Hoog zijn hun hele leven tegenover elkaar blijven wonen. Het is bekend dat hun huizen het eerst aangesloten werden op het electriciteitsnet. Om dat te verwezenlijken werd er

een kabel door de Lek gelegd. In de Middelburgsche Courant van 25 maart 1890 stond er een mooi artikeltje over. Het was namelijk zo dat in Kinderdijk in 1886 de eerste electriciteitscentrale (“electrisch-lichtstation”) van Nederland geopend werd!

Kees Smit was ook één van de eersten in Nederland die een auto aanschaften. Voor die tijd verplaatste hij zich dikwijls op een fiets met drie wielen.. Over het karakter van Kees Smit las ik ergens: “Hij was eenvoudig en stil van aard, doch een harde werker. Een kort aangebonden zakenman, die toch de juiste toon wist te vinden. Zijn liefhebberij was de aalscholverkolonie te Lekkerkerk. het is een door hoog geboomte omgeven waterplas genaamd “Bakkerswiel’, ontstaan door een dijkdoorbraak in vroeger jaren.” Het is ook bekend dat Kees Smit in stilte goed deed aan de armen in Krimpen aan de Lek.

Kees Smit overleed op 31 augustus 1910. Hij ligt begraven in een graftombe op het kerkhof aan de Molenweg in Krimpen aan de Lek. De tombe staat naast het baarhuisje. Aan de andere kant van het baarhuisje staat de tombe van Pieter. Een aantal jaren geleden zijn deze rijksmonumenten helemaal opgeknapt. In hun leven woonden de mannen tegenover elkaar en nu liggen ze al meer als 100 jaar bijna naast elkaar..

Het huis van Pieter, die tegenover zijn zakenpartner en vriend Kees Smit woonde is helaas jaren geleden al tegen de vlakte gegaan. Op die plaats zijn 3 appartementen gebouwd. Daarmee ging een uniek stukje cultureel historisch erfgoed verloren!!

Na jaren ging de hele werf over in handen van IHC-Smit Kinderdijk. Rond ong. 1970-1980 raakte de oude scheepswerf zijn industriële functie kwijt. Het terrein verpauperde. Eén van de laatste oude loodsen werd nog een tijd gebruikt door leden van de watersportvereniging om aan hun bootje te rommelen. Er ontstonden plannen voor woningbouw en een nieuwe jachthaven. En nu.. i.v.m. de dijkverhoging.. dijkverzwaring.. enz. verdwijnt er wéér een stuk cultureel historisch erfgoed in Krimpen aan de Lek! Het laatste restant van scheepswerf J&K Smit ging voorjaar 2015 tegen de vlakte. Het filmpje brengt het einde van het maritieme tijdperk van Krimpen aan de Lek treffend in beeld.. Gelukkig is er nog de Historische Vereniging “Crempene” om het verleden levend te houden..

filmpje sloop laatste loods J&K Smit

rest volgt…..

nieuwbouwprogramma op scheepswerf J&K Smit

* In het NRC-berichtje over de tewaterlating van het barkschip Kanagawa werd het volgende vermeld: “het wordt voor één van de sterkste schepen gehouden, die hier dit jaar in deze omtrek gebouwd werden.”..

** Op 12 augustus 1864, daags na de tewaterlating van de “Van Panhuys” werden de kielen gelegd voor twee schroefstoomboten, bestemd voor de vaart tussen de Lemmer en Amsterdam, ter vervanging van de bestaande beurtschepen, gebouwd voor rekening van de beurtschippers. En de Prov. Groninger van 5 september 1865 meldde het volgende: “Groningen, 4 september. Wordt reeds sedert geruime tijd door twee stoomboten, de GRONINGER en de VRIES in de dienst voorzien van hier over Sneek naar de Lemmer, heden morgen zijn nog twee stoomboten, de SWALUE, kapt. J. Nieveen, en DE LEMMER, kapt. W.J.H. Geveke, voor diezelfde vaart in dienst gesteld, zodat alsnu alle dagen per stoomboot gelegenheid bestaat van hier op Amsterdam. Laatstgenoemde boten munten uit in elegantheid en gemakkelijkheid voor het reizend publiek, en zijn ook bijzonder goed ingericht voor het vervoer van goederen.”

In 2019 is er door RTV Krimpenerwaard een mooie film gemaakt over de werf en de scheepsbouw in Krimpen aan de Lek. De film is gemaakt in samenwerking met HV Crempene. De film wordt gepresenteerd door (inmiddels wijlen) Floor Hartog. Hij was vele jaren bestuurslid van de Historische Vereniging. Hier volgt de link. Beslist de moeite van het kijken waard!! “Terug naar toen”: scheepsbouw Krimpen ad Lek.