shadow

Een koe, een ervaren arts en.. een verbannen boekhandelaar..

Wat deze drie met elkaar te maken hebben kun je lezen in een prachtig boek wat vorig jaar (2020) verscheen bij uitgeverij Prometheus in Amsterdam. “Met een drukpers de oceaan over“, gaat over de koloniale boekcultuur in Nederlands-Indië van 1816-1920. Het is geschreven door Prof. Dr. E.A. (Lisa) Kuitert, hoogleraar boekwetenschap aan de UvA.

Werd er wel gelezen in Nederlands-Indië in de tijd van Pieter? Mocht alles geschreven en gelezen worden? Zijn boeken en kranten neutraal? Wat gebeurt er als er iemand anoniem een gevoelig artikel in jouw Nieuwsbode schrijft? Dan wordt je het land uitgezet.. Het overkwam boekhandelaar J.J. Nosse. In 1864 reisde hij onvrijwillig naar Nederland terug met de “Lichtstraal”.

In de 21e eeuw is de wereld een dorp. Bijna overal ter wereld kun je appen, mailen of videobellen met je werkgever of je thuisfront. Pieter en zijn kapiteins leefden in een totaal andere wereld. Ze waren voor communicatie afhankelijk van vlagseinen, telegraaf, brieven of berichten in de krant. Hoe gebrekkig en traag de communicatie verliep kun je in het brievenboek van Pieter lezen. Het gaat over zijn reizen tussen 1863 en 1867. In het Streekarchief Midden-Holland wordt het originele brievenboek veilig bewaard. (bewerkt tot boekje door Doedens en Mulder in 1986: “De bark Sebastiaan Pot en de laatste gloriedagen van de grote zeilvaart”).

In Nederlands-Indië verschenen veel scheepsberichten in de Java-bode, het Bataviaasch Nieuwsblad of de Locomotief. In Nederland werd door reders, handelaren en ook door familie de kolommen van de Nederlandse “couranten” gespeld. 

 

Lisa Kuitert speurde op internet naar info en een plaatje van de “Lichtstraal”. Zo kwam ze op deze site terecht. En zo kwam er weer een “spoor van Pieter” in een boek..

Geen corona maar beriberi..

In de tijd van Pieter van der Hoog was “corona” of “Covid-19” onbekend. In zijn tijd was beriberi een heel bekende ziekte. Kapitein Rein Bleeker van de Jeannette Francoise moest in 1897 in New York van boord omdat hij beriberi had!

Beriberi is een woord dat wij nauwelijks kennen, in ieder geval weten maar weinig mensen wat voor ziekte het is. Het is geen epidemie maar een endemische ziekte. Een ziekte die epidemisch kan zijn in een bepaald gebied. In de 2e helft van de 19e eeuw kwam het veel voor in Nederlands-Indië. Waarom? De mensen aten alleen geslepen (witte) rijst, het was not-done om zilvervliesrijst (rode rijst) te eten, dat was beneden je waardigheid. De combi met het eten van (veel) rauwe vis veroorzaakte nogal eens beriberi. Je lichaam heeft dan een ernstig tekort aan vit. B1. Klachten zijn oedeem, hartvaatproblemen, verlamming, nachtblindheid.  Het kwam veel voor onder militairen die uitgezonden waren en onder zeelieden.

In mijn map krantenberichten met “Pieter-sporen” staat het volgende bericht uit het NRC van 23 april 1897:

New York, 12 april. Het Nederlandse viermastschip Jeannette Francoise, gisteren van Delagoa-baai gearriveerd, seinde bij Sandy Hook om geneeskundige hulp. De dokter die op quarantaine aan boord kwam, bevond dat de gezagvoerder Rein Bleeker lijdende was aan beriberi. En dat één zijner matrozen, een Noorman, genaamd Emmanuel Nordmann, op zee aan de ziekte was overleden. De gezagvoerder werd naar Long Island College hospitaal vervoerd. Zijn ziekte werd niet als ernstig beschouwd. De overige bemanning is gezond.” 

Delagoa-baai heet nu Maputobay, een inham van de Indische Oceaan aan de kust van Mozambique. Sandy Hook is een baai in de Atlantische Oceaan boven New York. Het Long Island College is gesticht in 1858 en bestaat nog steeds!

Op de pagina schepen vindt je een submenu over kapitein Rein Bleeker. In 1897 is hij voor een reis vervangen door kapitein R.H. Vil. Je weet nu waarom..

Zijn er nog nazaten van Rein Bleeker?? Wat zou het mooi zijn als er ergens een portret van kapitein Bleeker is.. 

Maritiem Krimpen ad Lek..

Een avondje speuren op internet levert soms leuke vondsten op. Bijvoorbeeld een mooi artikel van Willem Eerland in “De Spiegel der Zeilvaart” uit dec 2010.

Hierin beschrijft hij de boeiende geschiedenis van de Lemsteraak “Chantecler”. Nou denk je wellicht.. wat heeft dát met de schepen van Pieter van der Hoog te maken? Nou, de “Chantecler” is na allerlei avonturen in Krimpen terecht gekomen en heeft jaren in de Bakkerskil gelegen. En dat is het grappige.. recht tegenover de plaats waar Pieter van der Hoog geboren is! De trotse eigenaren van de “Chantecler” Han en Francoise van Veen (en nu Tom, toen een klein jochie..) waren jaren onze overburen.. In de intro van het artikel verbindt Eerland de maritieme geschiedenis van Krimpen aan de Lek vanaf de walvisvaart, via de viermastbarken van Pieter van der Hoog met het maritieme heden in Krimpen, de watersportvereniging en de jaarlijkse regatta.

Hieronder de kop van het artikel: 

“Al eerder hebt u in Spiegel (sdz) kunnen lezen over de rijke maritieme
historie van Krimpen aan de Lek. Het dorpje werd niet alleen
bekend om de walvisvaart en de zalmvisserij. Ook omdat daar onze enige twee viermastbarken Jeannette Francoise en Geertruida Gerarda werden gebouwd. Het dorpje had destijds een sloepenbouwer, een blokmaker, een touwslagerij en een kakenbakkerij. Bovendien ligt hier de bakermat van de Hollandse boot die bij de verschillende werfjes als Ommo Muller en Jan Sprik werden gebouwd.”

Wil je het hele artikel lezen? Klik op onderstaande link: